Starost i Starenje Organizma. Tajna Dugovečnosti.

    Starost je sve aktuelniji predmet istraživanja, barem u razvijenim zemljama, gde je životni optimizam ojačao, a istraživači se sve više zanimaju za psihološke efekte strenja. Sviistraživači su saglasni u pogledu uticaja životnog doba na brzinu refleksa i na funkcionisanje pamćenja. Ipak, čini se da do 70. godine života, ono što se gubina brzini i poimanju, delimično se nadoknađuje korišćenjem strategije oslonjene na iskustvo i motivaciju. Čak se sreću ljudi stariji od 60 godina koji počinju da uče da sviraju na violini i pri tome uspevaju da nadmaše svoje mnogo mlađe kolege.

    Prepoznavanje i razumevanje psiholoških promena do kojih dolazi u toku starenja prvorazredan je problem u razvijenim zemljama, gde su povećanje životnog optimizma i smanjenje stope rađanja imali za posledicu brz rast broja starih osoba u ukupnom stanovništvu. Na primer, 1900. godine procenat Amerikanaca starijih od 60 godina iznosio je 4%, 1980. godine bio je 11%, a sada je možda već 13%. Ista tendencija se opaža i u Evropi. Starenje stanovništva otvara brojne praktične problem čije rešavanje zahteva precizno poznavanje menjanja mentalnih mogućnosti i saznajno - kognitivnih funkcija ostarelog stanovništva.
    To poznavanje moglo bi se koristiti za utvrđivanje vremena odlaska u penziju političara, sudija, profesora, lekara i svih onih čije zanimanje zahteva netaknutu moć pamćenja, rasuđivanja i zaključivanja. Efekti starenja značajni su i sa teorijskog stanovišta. Pri tome, svako modeliranje sistema mora uzeti u obzir slabosti koje prate starenje.

    Psihološka pogoršanja kod ostarele osobe nisu neizbežno vezana za njene godine. Genetički faktori i okolina, fizičko zdravlje, inteligencija i stil života, deluju uzajamno sa kalendarskim godinama i određuju u kojoj meri će osoba sačuvati svoje mentalne sposobnosti. U proseku gledano, do 70-te godine intelektualne sposobnosti su vrlo malo ugrožene starenjem, da bi se tek zatim njihovo pogoršanje ubrzavalo. Ipak, delovanje godina se u mnogome razlikuje od jedne do druge osobe, a oko 10% pojedinaca ne pokazuje nikakve znakove pogoršanja do duboke starosti.
    Medicinska istraživanja pokazuju da je maksimalna starost koju nam naš biološki časovnik dozvoljava između 120-130 godina, iako se nauka još ne proglašava pobeđenom po tom pitanju. Međutim, statističi podaci nam pokazuju surovurealnost - u četvrtom dobu oko 80-te godine, pa i ranije, rak, bolesti srca i nervnog sistema izgledaju neizbežni.
    Tokom XX veka napredak postignut u oblasti vakcina (onih zdravih), higijene i ishrane, je udvostručio mogućnost dugog života, naročito urazvijenim zemljama. U Nigeru u Africi se retko dešava da čovek preživi 50-tu godinu, ali u Evropi doživi i 80-tu i 90-tu. Činjenica je da je stanovništvo iznad 85 godina u porastu. Najviši postotak starosti stanovništva ima Japan sa 82 godine kod žena i 76 kod muškaraca. U Španiji živi oko 1,1 milion 80-godišnjaka.
    Mogućnost da se ostari bez prepreka raste sa naporima lekara u borbi protiv teških oboljenja, naročito bolesti kardiovaskularnog sistema i tumora. Šire gledano, prva četvrtina života je posvećena rastu i razvoju, a ostale tri starenju. Posle 20-te godine naš organizam se razvija i dobija na kvalitetu, ali već posle tridesete se pojavljuju prvi simptomi starenja koji u velikoj meri zavise odnačina života.
    Bavljenje sportom, umerena dijeta i uzdržavanje od alkohola i duvana odlažu proces starenja smanjujući rizik od bolesti. Od toga trenutka ćelije - naročito one koje se ne obnavljaju - se degenerišu i umiru. To posebno utiče na ćelije imunološkog i endokrinološkog sistema, na mišiće, crvena krvna zrnca i srce. Nasuprot tome, ćelije kože i stomaka gotovo da ne stare, jer se izuzetno brzo oporavljaju.

ČERTDESETE - Pamćenje nas može neprijatno iznenaditi. Koža se pigmentira i usled gobitka potkožnog masnog tkiva postaje manje elastična i pojavljuju se bore. Mišići se skupljaju, što je kod žena izraženije u vreme menopauze, verovatno zbog lošije apsorpcije kalcijuma. Kosti postaju krtije i podložnije lomljenju. Poslednji je čas da se obrati pažnja na težin, jer još uvek može da se kontroliše.   

PEDESETE - Pršljenovi i zglobne veze se deformišu, što prouzrokuje smanjenje visine. Čest je zamor očiju. Ritam srca, kapacitet pluća, bubrežne funkcije i snaga mišića se smanjuju između 12%-18%. Javljajuse simptomi arterioskleroze - sužavanje i otvrdnjavanje arterija - i artroze - upala i deformacija zglobova.

ŠESTDESETE - Pamćenje nas bez problema vraća u detinjstvo i mladost, ali nas izdaje kada je reč o skoroj prošlosti. Od 65-te godine rizikod kancerogenih bolesti se povećava kod muškaraca za 22%, a kod žena za 17%. Žene su podložnije osteoporozi - osetljivosti kostiju. Lučenje seksualnih hormona je znatno umanjeno. Ivica irisa bledi.

SEDAMDESETE I OSAMDESETE - Funkcija srca, mišića, bubrega i pluća se umanjuje između 20%-50% u odnosu na mladost. Jetra gubi 37% od težine, kao i bubrezi. Smanjuje se težina mozga i brzina rada nerava. U ovim godinama, većina muškaraca pati od problema prostate. Zglobove, a naročito kukove, kolena i kičnu,zahvata osteoartritis - postepeno tanjenje hrskavice kojom su obloženi. Problemi sa spavanjem su uobičajeni, ali mentalne sposobnosti mogu ostati netaknute. Na primer, Gete je zavšio 'Fausta' u 82. godini, Platon 'Zakone0 u 83. godini, Ticijan je još oko 100-te uspešnoslikao, a Viktor Igo, Ibzen, Borhes i Pikaso su se nesmetano bavili umetnošću. O brojnim planovima Nikole Tesle u njegovim poznim godinama da i ne govorimo.
    Žene su u prednosti po pitanju starenja. Muški hormon testosteron ubrzava propadanje imunološkog sistema dok ženski estrogen štiti kardiovaskularni sistem smanjujući nivoholesterola i masnoća u krvi. Žene u proseku žive od 5-7 godina duže od muškaraca. Na primer, u SAD -6,9 godina, u Španiji - 6, u Japanu - 5,9 godina duže. Računa se da će oko 2050. godine u Evropi žene živeti između 83-95 godina.
    Ljudski geni su tokom čovekoveevolucije doživljavali selekciju kako bi se čovek što bolje prilagodio životnoj sredini, a nesavršene ćelije organizma su se vremenom razvijala i tako uticale na produžetak ćivotnog veka - smatraju genetičari. Ali, iako bismo bili predodređeni da živimo 300 godina, sigurno bismo umirali ranije, jer tu su nepoznati virusi, surovi ratovi, nesreće ... Teško da će ikada ljudski rod doživeti toliku starost, jer su tu geni koji nam ograničavaju dužinu života. Uostalom, sa evolutivne tačke gledišta trud da se produži ljudski vek ne bi imao smisla - krajnji cilj jedne vrste je da se reprodukuje i tako poboljša svoj genetski kod.
    Neki stručnjaci smatraju da se ćelije čovekovog tela oštećuju od samog rođenja. Ta oštećenja se mogu ispraviti, ali je cena koju bi platio naš organizam suviše visoka, jer je biohemijska energija koju posedujemo ograničena na održavanje i reprodukciju. Međutim, Majkl Rouz sa Univerziteta Irvin u Kaliforniji je uspeo da udvostruči život vinske mušice, a Tomas Džonson sa Univerziteta Kolorado je genetskom manipulacijom produžio život mikroskopskom crvu C.Elegans za 70%.
    U ćelijama ovih životinja pronađen je visok nivo antioksidanata - hemijskih supstanci koje proizvodi organizam,a koje ograničavaju negativan uticaj slobodnih radikala koji nastaju sagorevanjem kiseonika u ćelijama, ali i usled atmosferskog zagađenja i stresa. Zvuči paradoksalno, ali kiseonik koji nam omogućava život, uzrokuje i najveća oštećenja u našem organizmu. Proizvodnja antioksidanatase smanjuje sa godinama i time je uticaj slobodnih radikala sve veći. Izgleda da ćemo morati da sačekamo još neko vreme na identifikaciju gena koji proizvode antioksidante. U međuvremenu, treba uvrstiti u ishranu što više selena i vitamina A, C i E kjoji su prirodni antioksidanti. Možda će s pojaviti i pilulekoje uništavaju slobodne radikale.
    Naučnici su uspeli da produže život ljudskih ćelija u epruvetama. Pomešali su ćelije sa supstancom koja pri deobi ćelija može potpuno da očuva hromozome. Na taj način ćelije duže žive i samim tim ostvare više deoba. Značajan korak napred postignut je i sa melatoninom koji se zove i hormon sna. Njega luči apifiza,ali kako starimo u sve manjim količinama. Od kada je stvoren hemijskim putem, upotrebljava se kao lek za nesanicu. Istraživanje stručnjaka je pokazalo da melatonin pomaže u obnavljanju vitalne energije i daje nadu u duži život.
    Treba reći da je za dug život ipak najvažnije nasleđe - ako imate pretke koji su živeli više od 80 godina, ima nade da ih prevaziđete bar za 5 godina.